الگویابی رقابت ژئوپلیتیکی در سازمانهای منطقه ای؛ مطالعه موردی: سازمان همکاریهای اقتصادی (اکو)

سازمانهای بین المللی در قرن نوزدهم به وجود آمدند، در قرن بیستم گسترش یافتند و در قرن بیست و یکم تبدیل به بازیگران مهمی شده اند که در کلیه تعاملات و تحولات جهانی دارای تأثیر مستقیم و غیرمستقیم می باشند. تعداد هم پیوندی های بین المللی متعارف از 213 مورد در سال 1909 به 6076 مورد در سال 1999 و سپس 7552 مورد در سال 2005 رسیده است که از این تعداد، 5902 مورد (حدود 80 درصد) سازمانهای منطقه ای می باشند. سازمان همکاریهای اقتصادی (اکو) یک سازمان منطقه ای اقتصادی است که در سال 1985 جایگزین پیمان همکاری عمران منطقه ای (rcd) که توسط کشورهای ایران، ترکیه و پاکستان در سال 1964 پایه گذاری شده بود گردید و سپس در سال 1992 با پذیرش 7 عضو جدید تعداد اعضای آن به 10 کشور افزایش یافت. اکو فراگیرترین سازمان منطقه ای است که ایران در آن عضویت دارد و در فضای بسته و پرفشار بین المللی امکاناتی را در اختیار ایران قرار می دهد. در ارزیابی میزان توفیق اکو باید یادآور شد که آنچه تاکنون حاصل شده با توافقات، خواسته ها و چشم اندازها و پیش بینی های بنیانگذاران و سایر اعضای این سازمان فاصله دارد و متناسب با ظرفیتها و استعدادهای منطقه نیست. رقابتهای ژئوپلیتیکی، که منظور از آن، وجود رفتار توأم با رقابت بین کشورها و بازیگران به منظور کسب برتری و بر پایه سه عنصر جغرافیا، قدرت و سیاست در یک یا چند زمینه خاص شکل می گیرد، می باشد، از زمینه هایی است که موجب واگرایی و توسعه اختلافات و در نتیجه کاهش توفیق و کارایی این سازمان منطقه ای می شود. هدف پژوهش حاضر، شناسایی رقابت ژئوپلیتیکی در این سازمان، شامل تشخیص مولفه ها و عناصر اصلی محیط رقابت و تبیین روابط و نسبت منطقی بین آنها و نهایتاً تصویرسازی و یا نمادسازی (شناسایی الگو) موقعیت روابط عناصر مزبور مبتنی بر واقعیّات موجود می باشد. روش تحقیق این پژوهش نیز از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و برای گردآوری اطلاعات جهت تدوین مدل نظری، از شیوه کتابخانه ای و برای شناسایی الگوی رقابت ژئوپلیتیکی در سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) نیز از شیوه های کتابخانه ای و میدانی(پرسشنامه) استفاده شده است که در دو مرحله و با استفاده از پرسشنامه های جداگانه (خبرگان و جامعه نمونه) صورت گرفته است. براساس مبانی نظری تحقیق، عوامل چهارگانه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ژئوپلیتیکی که در مجموع شامل 21 متغیر می باشند، در بروز رقابت ژئوپلیتیکی در سازمانهای منطقه ای موثرند. نتایج حاصل از تحلیل آماری پرسشنامه های جامعه نمونه نشان داد که عوامل چهارگانه فوق با یکدیگر و همچنین با رقابت ژئوپلیتیکی در اکو همبستگی دارند که بیشترین ضریب همبستگی مربوط به عامل اقتصادی و کمترین آن نیز مربوط به عامل فرهنگی می باشد. نتایج آزمون رگرسیون که به منظور شناسایی میزان تأثیر هریک از عوامل فوق در بروز رقابت ژئوپلیتیکی در اکو انجام شد، نشان داد که همه عوامل مذکور به غیر از عامل فرهنگی در بروز رقابت ژئوپلیتیکی در اکو موثرند و عامل فرهنگی تأثیر چندانی ندارد.